Uzazi wa Mpango: Kutafuta njia sahihi ya uzazi wa mpango kwako

Picha kutoka kwa Picha za Bing na nakala

Utafiti wa Demografia na Afya wa Uganda wa 2022 unaonyesha tofauti kubwa katika matumizi ya uzazi wa mpango kati ya wanawake wakimbizi na raia wa Uganda. Wakati asilimia 43 ya wanawake wa Uganda na 27% ya wanawake katika jumuiya zinazowapokea wanatumia njia za uzazi wa mpango, viwango ni vya chini sana miongoni mwa wanawake wakimbizi. Pengo hili kimsingi linachangiwa na ufikiaji mdogo wa taarifa sahihi au taarifa potofu kuhusu njia za upangaji uzazi, zinazojulikana kama upangaji uzazi, nchini Uganda. Makala haya yanaelezea uzazi wa mpango; faida zake, mbinu mbalimbali za upangaji uzazi, na mahali pa kupata huduma za upangaji uzazi.

Kupanga uzazi ni nini?

Mpangiliyo wa uzazi ni kipengele cha afya ya uzazi kinacho ruhusu watu binafsi na wanandoa kufanya maamuzi sahihi kuhusu idadi na nafasi ya watoto wao. Mupangiliyo wa uzazi huruhusu watu kufikia idadi wanayotaka ya watoto, ikiwa ipo, na kuamua nafasi zao zaku beba mimba. Inapatikana kwa kutumia njia za upangiliyo wa uzazi na matibabu ya utasa.

Faida za kupanga uzazi

Kulingana na Shirika la Afya Duniani , uzuiaji wa mimba zisizotarajiwa husaidia kupunguza magonjwa ya uzazi na idadi ya vifo vinavyotokana na ujauzito.

Kuchelewesha mimba kwa wasichana wadogo ambao wako katika hatari kubwa ya matatizo ya kiafya kutokana na kuzaa mapema na kuzuia mimba miongoni mwa wanawake wakubwa ambao pia wanakabiliwa na hatari kubwa, ni faida muhimu za afya za upangaji uzazi.

Kwa kupunguza viwango vya mimba zisizotarajiwa, uzazi wa mpango pia hupunguza hitaji la utoaji mimba usio salama na kupunguza maambukizi ya VVU kutoka kwa mama kwenda kwa watoto wachanga. Hii pia inaweza kunufaisha elimu ya wasichana na kutengeneza fursa kwa wanawake kushiriki kikamilifu katika jamii, ikiwa ni pamoja na kuajiriwa kwa malipo.

Faida zingine za kupanga uzazi ni pamoja na:

1. Uwezeshaji: Uzazi wa mpango huwapa watu binafsi uwezo wa kupanga maisha yao ya baadaye, kutafuta elimu, na kushiriki katika nguvu za kazi.
2. Afya: Upatikanaji wa huduma za upangaji uzazi hupunguza viwango vya vifo vya uzazi na watoto wachanga kwa kuruhusu wanawake kuchukua nafasi ya mimba na kupanga uzazi salama.
3. Utulivu wa kiuchumi: Kwa kuwezesha familia kupanga fedha na uwekezaji wao, mupango wa uzazi huchangia katika kupunguza umaskini na utulivu wa kiuchumi.
4. Usawa wa kijinsia: Mupango wa uzazi huwapa wanawake uwezo wa kufanya maamuzi kuhusu miili yao na afya ya uzazi, kuongeza usawa wa kijinsia na uhuru.
5. Uendelevu wa mazingira: Kwa kudhibiti muongezeko ya watu, mupango wa uzazi huchangia katika uendelevu wa mazingira na matumizi bora ya rasilimali.

Je! ni njia gani tofauti za kupanga uzazi?

Vidonge vya kupanga uzazi kwa njia ya mdomo

Pia hujulikana kama dawa za kupanga uzazi, hizi huchukuliwa na wanawake kila siku ili kuzuia mimba. Kidonge kinahitaji kuchukuliwa kwa wakati mmoja kila siku ili kuzuia mimba kwa ufanisi.

Uwezo wake wa kuzuia mimba unategemea mtu anayetumia kwa usahihi. Wanapaswa kuchukuliwa kwa maelekezo kutoka kwa mfanyakazi wa afya aliye kamilika.

Kuna aina mbili za vidonge vya uzazi wa mpango - kidonge cha progesterone pekee na kidonge kilichounganishwa. Aina hizi mbili zina faida na hasara tofauti. Wakati wa mashauriano na mfanyakazi wa afya, utaongozwa juu ya kile kinachofaa kwako.

Kumbuka: Ukipata kidonge cha kuzuia mimba, inaweza kuchukua kati ya siku tano hadi saba kwa kidonge kuanza kufanya kazi. Unaweza kutumia kondomu au kujiepusha na ngono wakati huu. Uzazi wako wa kawaida utarudi mara tu baada ya kuacha kuchukua kidonge.

Kondomu

Hii ni njia ya kizuizi ambayo sio tu inazuia ujauzito lakini pia inalinda dhidi ya magonjwa ya zinaa. Inapotumiwa kwa usahihi, kondomu ni nzuri sana. Kondomu pia ni njia pekee ya uzazi wa mpango ambayo hulinda dhidi ya mimba na magonjwa ya zinaa (STIs), ikiwa ni pamoja na VVU na kaswende. Kondomu lazima zitumike kwa usahihi kila mara unapojamiiana ili kuwa na ufanisi.

Jinsi ya kutumia kondomu

• Tumia kondomu mpya kila unapofanya ngono.
• Angalia tarehe ya kumalizika muda kwenye pakiti.
• Kuwa mwangalifu jinsi unavyotoa kondomu kwenye pakiti( packet ) - kucha kali na vito vinaweza kuaribu kondomu.
• Tafuta chuchu au ncha iliyofungwa na itapunguza ili kuondoa hewa. Hii pia itakusaidia kuviringisha kondomu kwa njia sahihi kuzunguka uume.
• Vaa kondomu wakati uume umesimama kikamilifu na kabla ya kugusa uke au sehemu ya siri.

KUMBUKA: Ikiwa kondomu yako itapasuka au kuteleza, unaweza kuhitaji kutumia uzazi wa mpango wa dharura ili kuzuia mimba.

Vifaa vya Intrauterine (IUDs)

IUD ni vifaa vidogo vyenye umbo la T vilivyowekwa kwenye uterasi ili kuzuia mimba. Wanaweza kuwa homoni au zisizo za homoni. Inapaswa kuingizwa tu na mfanyakazi wa afya aliye kamilika. Kitanzi kinaweza kuishi tumboni kwa hadi miaka 10 na kinaweza kuondolewa wakati wowote unapotaka. Uzazi wako wa kawaida utarudi mara tu baada ya IUD kuondolewa.

IUD inaweza kuingizwa mara tu baada ya kujifungua na kuanza kufanya kazi mara moja. Mhudumu wa afya aliyekamilika tu ndiye anayepaswa kutekeleza taratibu za kuingiza na kuondoa.

Madhara yanayojulikana zaidi ni pamoja na vipindi vizito au vya muda mrefu, pamoja na mwangaza kati ya hedhi, hasa katika miezi michache ya kwanza baada ya kuingizwa. Madhara haya kawaida hupungua ndani ya miezi miwili hadi mitatu.

Ingawa IUD inaweza kuongeza kutokwa kwa uke kidogo, haiongezi hatari ya kuambukizwa ikiwa itaingizwa kwa usahihi. Ikiwa unashuku maambukizi, tembelea kituo cha afya kwa uchunguzi. IUD haina kutu. Katika hali nadra, mwili unaweza kukataa IUD.

KUMBUKA: Tofauti na kondomu, kitanzi hakilindi dhidi ya magonjwa ya zinaa (STIs). Kwa hivyo, epuka kuwa na wapenzi wengi ukiwa kwenye kitanzi.

Sindano

Sindano ya uzazi wa mpango ina homoni ambayo hudungwa ndani ya mwili ambayo huzuia mayai kutoka. Sindano ni njia nzuri sana ya kuzuia mimba inapotumiwa kwa usahihi. Ili kuendelea kuwa na ufanisi, lazima uhakikishe kurudi kwa sindano kila baada ya miezi 2-3, vinginevyo, unahatarisha nafasi ya kuwa mjamzito. Hata hivyo, ni vigumu kwa baadhi ya wanawake kukumbuka kupata sindano zao kwa wakati.

Vipandikizi

Kipandikizi cha uzazi wa mpango ni fimbo ndogo ya plastiki (au wakati mwingine fimbo 2) ambayo huingizwa chini ya ngozi kwenye mkono wa juu, kuzuia mimba kwa miaka 3 hadi 5. Fimbo hutoa homoni ili kuzuia mimba. Ikiwa unataka kupata mimba kabla ya wakati huo unaweza tu kuondoa implant wakati wowote. Uzazi wako wa awali utarudi ndani ya mwezi mmoja baada ya kipandikizo kuondolewa.

Kipandikizi hakiathiri shughuli za ngono. Hata hivyo, wanawake wengi wanaweza kupata mabadiliko katika mifumo yao ya kutokwa na damu wakati wa kuitumia. Ingawa kiasi cha kutokwa na damu kwa kawaida hubaki sawa au hupungua, muda au muundo unaweza kuwa wa kawaida zaidi. Wanawake wengine wanaweza hata kuacha kupata hedhi kila mwezi. Mabadiliko haya hayana madhara na kwa kawaida hurudi katika hali ya kawaida pindi kipandikizi kinapoondolewa.

Ikiwa unapata damu ya kutatanisha wakati wa miezi 3 ya kwanza ya matumizi, mara nyingi huboresha katika miezi 3 ifuatayo. Unaweza kupata madhara mengine ukiwa kwenye kipandikizi, kama vile chunusi, maumivu ya kichwa, mabadiliko ya hisia, kuongezeka uzito au kupungua au kuuma kwa matiti. Walakini, dalili hizi kawaida huboresha kwa muda.

Kufunga kizazi

Hii inarejelea njia za upasuaji kama vile kuunganisha mirija kwa wanawake na vasektomi kwa wanaume. Kufunga uzazi ni njia ya kudumu ya kuzuia mimba na inaweza tu kufanywa na wahudumu wa afya waliohitimu. Njia hii ni nzuri sana na inafaa kwa watu ambao wana uhakika kuwa hawataki watoto tena.

Kuunganisha mirija kunahusisha utaratibu mfupi wa matibabu, kwa kawaida dakika 15-20 kwa muda mrefu. Inafanywa chini ya anesthetic ya ndani na sedation, kwa kutumia mbinu rahisi za kuziba mirija ya fallopian. Baada ya utaratibu huu kufanywa, yai haiwezi kutoka kwenye ovari kupitia mirija (mwanamke ana mirija miwili ya fallopian), na hatimaye kwenye uterasi. Pia haiathiri homoni za mwanamke, hivyo haitaathiri maisha ya mwanamke na mpenzi wake.

Vasektomi inahusisha kuziba mirija inayobeba mbegu za kiume kutoka kwenye korodani za mwanaume. Ni suluhisho zuri kwa wanaume ambao wana uhakika hawataki watoto tena. Hata hivyo, vasektomi haifanyi kazi mara moja. Kizuia mimba kingine lazima kitumike kwa muda wa miezi 3 ya kwanza baada ya vasektomi huku mbegu zilizobaki zikitolewa nje ya eneo ambalo mirija ya mwanamume iliziba.

Dharura Kuzuia Mimba

Vidonge vya Dharura vya Kuzuia Mimba huzuia mimba iwapo vikitumiwa ndani ya siku tano baada ya kujamiiana bila kinga kwa kusimamisha utoaji wa mayai kutoka kwenye ovari. Aina moja ya kawaida inahusisha kumeza tembe moja au mbili za homoni, mara nyingi hujulikana kama 'kidonge cha asubuhi' au 'Plan B'.

Je, kuna ubaya wowote wa kutumia njia tofauti za kupanga uzazi ?

Unapofikiria kuhusu kupanga uzazi, ni muhimu kujua kwamba kunaweza kuwa na baadhi ya mambo ya kuzingatia kabla ya kuchagua mbinu. Hizi ni pamoja na athari zinazowezekana, gharama, jinsi njia inavyofanya kazi na jinsi inavyolingana na imani yako. Kabla ya kutumia upangaji uzazi, zungumza na mhudumu wa afya aliyehitimu ambaye anaweza kukupa taarifa sahihi na kukusaidia kufanya uamuzi bora kwa mahitaji yako.

Je, ni lazima kutumia upangaliyo wa uzazi?

Hapana. Nchini Uganda, matumizi ya kupanga uzazi ni chaguo. Watu binafsi na wanandoa wanaweza kuamua kama watumie njia za kupanga uzazi au kuzipuuza.

Mahali pa kupata huduma za uzazi wa mpango.

Iwapo wewe, mwenza wako, au mwanajamii yeyote anahitaji taarifa zaidi kuhusu matumizi ya upangaji uzazi, tembelea kituo cha afya kilicho karibu nawe kwa usaidizi na mwongozo wa njia sahihi kwako.  

Katika makazi ya Kyaka II

Wakimbizi katika Kyaka II wanaweza kupata huduma za afya bila malipo kutoka kwa Medical team international (MTI). Huduma za afya za MTI zinaweza kupatikana katika vituo vya afya vifuatavyo;

• Kituo cha Afya cha Bujubili IV 
• Kituo cha Afya cha Bwiriza III
• Kituo cha afya cha Mukondo II

Mu Kampala

Kwa wakimbizi wa mujini wanaoishi Kampala, huduma za afya zinaweza kupatikana kutoka sehemu zifuatazo;

Mulago National Referral Hospital

Mulago Hill, P.O.BOX 7051, Kampala Uganda. 

Email:  [e-mail] .    

Piga simu: [phone]

Africa Humanitarian Action , 

Plot 4285 Block 244 Kansanga Opposite Bank of Baroda, 

P.O. BOX 7730, Kampala Uganda

Kiruddu National Referral Hospital 

Salama Road, Kampala, Makindye division, 

Kampala Capital City Authority Health Centre IV 

Iko katika Tarafa 5 za Kampala

Ikiwa una maswali yoyote kuhusu makala hii, tafadhali wasiliana na Tubulire kwenye Facebook kupitia https://www.facebook.com/Tubulire.Info au tutumie ujumbe kwenye WhatsApp au SMS kupitia [phone]  kutoka siku ya kwanza hadi siku ya tano kutoka 08:00 asubuhi hadi 5:00 jioni